Przyczyny nadciśnienia tętniczego zmieniają się z wiekiem. Dlatego ważna jest odpowiednia profilaktyka, dostosowana do ryzyka, na jakie na różnych etapach życia napotykamy.

Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze występuje często, ale początkowo bez większych dolegliwości, co utrudnia wykrycie i leczenie. Jednocześnie jest to najsilniejszy czynnik zwiększający śmiertelność.

U pacjentów poniżej 40 roku życia, relatywnie częściej występuje nadciśnienie tętnicze wtórne, które może być spowodowane chorobami nerek, zmianami endokrynologicznymi lub anatomicznymi.

Nadciśnienie tętnicze w pigułce

Z powodu nadciśnienia tętniczego na całym świecie umiera rocznie 10 mln osób.
W Europie na nadciśnienie tętnicze cierpi 150 mln osób.
Nadciśnienie tętnicze występuje często, ale początkowo bez większych dolegliwości, co utrudnia wykrycie i leczenie. Jednocześnie jest to najsilniejszy czynnik zwiększający śmiertelność.
U pacjentów poniżej 40 roku życia, relatywnie częściej występuje nadciśnienie tętnicze wtórne, które może być spowodowane chorobami nerek, zmianami endokrynologicznymi lub anatomicznymi.
Medytacja została oficjalnie uznana, między innymi przez amerykańskie towarzystwo kardiologiczne, za wartościową metodę w prewencji chorób układu krążenia.
Dieta DASH uznana jako najefektywniejsza dla osób z nadciśnieniem tętniczym.

Czym jest nadciśnienie tętnicze i kogo dotyczy?

Nadciśnienie tętnicze (NT) zdefiniowane jako ciśnienie skurczowe ponad 140 mmHg lub/ i rozkurczowe ponad 90 mmHg już obecnie dotyka co piątego obywatela krajów rozwiniętych. Przewiduje się, że w ciągu najbliższych 10 lat ten odsetek wzrośnie do 33%.

Częstość występowania NT rośnie z wiekiem:

u osób w wieku 18-40 lat dotyczy 15% mężczyzn i 5% kobiet
u osób w wieku 40-60 lat dotyczy zarówno 30% mężczyzn jak i kobiet
u osób w wieku 60+ dotyczy 55% mężczyzn i 60% kobiet

Jest to zatem choroba częsta, nie powodująca początkowo większych dolegliwości, a więc też relatywnie słabo wykrywana i leczona. Tymczasem jest to najsilniejszy pojedynczy przewlekły czynnik zwiększający śmiertelność oraz czynnik ryzyka wystąpienia niewydolności nerek czy serca oraz choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu.

Przyczyny nadciśnienia tętniczego w różnych grupach wiekowych

Przyczyny NT w poszczególnych kategoriach wiekowych nieco się różnią. U pacjentów poniżej 40 roku życia, relatywnie częściej występuje nadciśnienie tętnicze wtórne, które może być spowodowane chorobami nerek, zmianami endokrynologicznymi lub anatomicznymi w postaci np. zwężenia tętnic nerkowych lub aorty.

W związku z perspektywą ewentualnego leczenia przez dziesiątki lat u takich pacjentów wskazane jest rozważenie diagnostyki w kierunku rozpoznania w/w chorób – ich rozpoznanie i skuteczne leczenie pozwala opóźnić stałe stosowanie leków o wiele lat. Ma to szczególne uzasadnienie w przypadku nagłego początku NT u osób bez klasycznych czynników ryzyka tj. niepalących, bez nadwagi i otyłości.

Czy jest nadciśnienie tętnicze samoistne i jak możemy zredukować podwyższone ciśnienie?

W przypadku ciśnienia samoistnego, a więc bez w/w wtórnych chorób, relatywnie najczęstszą przyczyna może być wzmożone napięcie współczulnego układu nerwowego, będącego częścią autonomicznego i niezależnego od naszej woli układu nerwowego, który ulega trwałej aktywizacji w warunkach przewlekłego stresu.

Pozytywna wiadomość jest taka, że redukcję w ten sposób podwyższonego ciśnienia można uzyskać dzięki systematycznej aktywności fizycznej, szczególnie wysiłkowi tlenowemu o umiarkowanej lub z czasem też wyższej intensywności. Musi to być jednak aktywność powodująca przejściowe przyspieszenie tętna, początkowo niewielkie, z czasem coraz większe. Oznacza to, że systematyczny spacer z psem może niewiele w tym temacie pomóc.

Dobra początkowa forma takiej aktywności to tzw. brisk walking, np. w najczęściej badanej na świecie formule 4×4 , polegającej na bardzo szybkim marszu w kilku kolejnych seriach, połączonych odpoczynkiem lub wolnym marszem.

Dla bardziej aktywnych lub już wdrożonych może to być trening w formule HIIT (high intensity interval trening).

Obie formy treningu zajmują maksymalnie 20-30 min i dają efekty przy systematycznym wykonywaniu 2-3 razy w tygodniu.

Taka systematyczność z pewnością zostanie nagrodzona mniejszą przewlekłą aktywacja układu współczulnego, a następnie normalizacją lub znacznym obniżeniem ciśnienie tętniczego.

Podobny efekt może dać zastosowanie technik psychorelaksacyjnych – medytacja została oficjalnie uznana, między innymi przez amerykańskie towarzystwo kardiologiczne, za wartościową metodę pomocniczą w prewencji chorób układu krążenia.

Nadciśnienie tętnicze u ludzi młodych

Relatywnie częstym i bardziej typowym dla ludzi młodszych jest izolowane ciśnienie rozkurczowe tj. wartość ponad 90 mmHg drugiego z parametrów rutynowego pomiaru ciśnienia.

W tym przypadku bardzo korzystny efekt może wywierać dynamiczny trening oporowy tj. taki, w którym mięśnie wykonują pracę przeciw zewnętrznemu oporowi ze zmiana długości mięśnia. Powoduje to zwiększenie przepływu krwi przez mięśnie w trakcie ćwiczenia, a przewlekłe obniżenie tzw. oporu obwodowego decydującego o ciśnieniu rozkurczowym. Tego rodzaju ćwiczenia odruchowo kojarzą się z maszynami w klubach fitness lub przynajmniej w ciężkimi hantlami. Tymczasem taki trening można równie skutecznie i prawdopodobnie bezpieczniej wykonać w domu, dzięki ćwiczeniem z oporem własnego ciała lub gumami oporowymi.

Dla kategorii pacjentów najmłodszych ważne jest uświadomienie, że w zakresie ciśnienia prawidłowego wyróżniono 3 podkategorie:

ciśnienie tętnicze optymalne (do 120/80mmHG)
prawidłowe (do 129/84mmHG)
wysokie prawidłowe (do 139/89mmHG)

To ostatnie należy traktować jak stan przednadciśnieniowy i podjąć postępowanie niefarmakologiczne w celu jego normalizacji.

Nadciśnienie tętnicze u pacjentów w wieku średnim

U pacjentów w średnim wieku dominującą przyczyną NT jest aktywacja układu hormonalnego związanego m.in. z tętnicami i nerkami nazywanego układem RAA ( od renina-angiotensyna-aldosteron). Obniżenie jego aktywności uzyskuje się za pomocą 3 wielkich grup leków (to te przeciwwskazane w ciąży). Nie bez znaczenia jest oczywiście również aktywność fizyczna zmierzająca do redukcji lub utrzymania wagi oraz redukcja insulinooporności, która może również aktywować RAA.

Bardzo duże znaczenie ma odpowiednia dieta . Za najkorzystniejszą dla pacjentów z NT uważa się dietę DASH.

Nadciśnienie tętnicze u osób starszych

Kluczową przyczyną u pacjentów starszych jest sztywność tętnic, która postępuje z wiekiem. Z tego powodu należy unikać nadmiernego obniżania ciśnienia i utrzymywać je w zakresie zbliżonym do ciśnienia wysokiego prawidłowego.

W tej grupie raczej nie da się osiągnąć prawidłowych wartości ciśnienia bez farmakoterapii. Bardzo ważne jest jednak również postępowanie niefarmakologiczne tj. odpowiednia dieta i aktywność fizyczna.

Co ciekawe w wieloletniej obserwacji wykazano większy wpływ na zdrowie seniorów w przypadku aktywności fizycznej niż diety, a dla samej aktywności większe efekty dla aktywności o intensywności wyższej niż umiarkowanej.

Szczególne miejsce zajmują tu ćwiczenie oporowe, które raczej nie kojarzą się z ćwiczeniami dla seniorów. Tymczasem warto wykonywać ćwiczenia oporowe dynamiczne z unikaniem lub ograniczeniem izometrycznych (ćwiczenia izometryczne to ćwiczenia bez zmiany długości mięśnia, polegają na napinaniu i rozluźnianiu określonych partii mięśniowych) oczywiście ścisłe dopasowane do możliwości ćwiczącego.

Nadciśnienie tętnicze to choroba, która może dotyczyć nawet Ciebie. Z początku ciche i niewidoczne, ale z bardzo skutecznym planem utrudnienia życia. Właśnie dlatego należy regularnie się badać, dbać o odpowiednią dietę oraz być aktywnym fizycznie.

Autor: dr Sławomir Powierża, kardiolog

Helfio – Kompleksowa Poprawa Zdrowia Metabolicznego