Otyłość jest złożoną chorobą wieloczynnikową. Ogólnoświatowe rozpowszechnienie nadwagi i otyłości podwoiło się od 1980 roku do tego stopnia, że prawie jedna trzecia światowej populacji jest obecnie klasyfikowana jako osoby z nadwagą lub otyłością. Sama otyłość dotyczy 800 mln ludzi na świecie (dane WHO). Schorzenie to jest głównym czynnikiem ryzyka wielu innych chorób, m.in. cukrzycy typu 2, chorób układu krążenia i różnych form nowotworów.

Czy wszystkim nam grozi otyłość?

3 maja 2022 roku Biuro Regionalne WHO opublikowało nowy raport na temat otyłości w Europie. Ujawnia on, że badane wskaźniki nadwagi i otyłości osiągnęły rozmiary epidemii i nadal rosną, a żadne z 53 państw członkowskich nie jest obecnie na dobrej drodze do osiągnięcia wspólnego celu, jakim jest powstrzymanie wzrostu otyłości do 2025 r. Zatrważające jest to, że w Europie 59% dorosłych i prawie 30% dzieci ma nadwagę lub otyłość. 

Jak potwierdzają badania to właśnie wśród dzieci najszybciej rozwija się nadwaga i otyłość. Dodatkowo istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że dziecko z otyłością nie objęte holistycznym leczeniem, wejdzie z otyłością w życie dorosłe. Badania dowodzą, że większość młodych ludzi nie wyrasta z problemu otyłości, a czterech na pięciu otyłych nastolatków będzie miało problemy z nadmierną masą ciała w wieku dorosłym.

Dane z Polski przedstawiają się nieco lepiej. Według badania HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) otyłość lub istotna nadwaga dotyczy 21,7 % polskich obywateli w wieku 11 – 15 lat (wg kryteriów WHO). Z badań Instytutu Żywności i Żywienia, wykonanych na przestrzeni ostatnich 30 lat w Warszawie, wynika, że częstość występowania otyłości wśród chłopców w wieku 11-15 lat zwiększyła się w tym czasie 3-krotnie, natomiast u dziewczynek w tym samym wieku aż 10-krotnie.

Otyłość to nie tylko czynnik ryzyka rozwoju chorób, ale choroba sama w sobie! 

Otyłość jest powszechną i możliwą do uniknięcia chorobą, kwalifikowaną jako niezakaźna choroba przewlekła o znaczeniu klinicznym i dotyczącą zdrowia publicznego. Często jest to główny czynnik ryzyka rozwoju kilku chorób niezakaźnych, znacznej niepełnosprawności i przedwczesnej śmierci. Obecnie istnieje globalna epidemia otyłości we wszystkich grupach wiekowych zarówno w krajach rozwiniętych jak i rozwijających się.

Rosnące rozpowszechnienie otyłości stanowi duże obciążenie dla systemu i budżetu opieki zdrowotnej. Nadwaga i otyłość należą do głównych przyczyn zgonów i niepełnosprawności w Europie, a ostatnie szacunki sugerują, że powodują one ponad 1,2 miliona zgonów rocznie, co odpowiada ponad 13% całkowitej śmiertelności w Europie. Otyłość jest uważana za przyczynę co najmniej 13 różnych rodzajów nowotworów i szacunkowo będzie bezpośrednio odpowiedzialna za co najmniej 200 000 nowych przypadków raka rocznie w całej Europie. Przy czym liczba ta będzie nadal rosnąć w nadchodzących latach. Należy pamiętać również, że nadwaga i otyłość są również wiodącym czynnikiem ryzyka niepełnosprawności.

Przyglądając się dokładnie statystykom wskaźniki otyłości wzrosły we wszystkich grupach wiekowych i obu płciach, niezależnie od położenia geograficznego, pochodzenia etnicznego lub statusu społeczno-ekonomicznego, chociaż częstość występowania otyłości jest na ogół większa u osób starszych i kobiet. 

Należy pamiętać, że w badaniach epidemiologicznych to zwykle wskaźnik BMI jest używany do definiowania nadwagi i otyłości. Jednak  niska czułość wskaźnika BMI charakteryzuje się niską czułością wynikającą z dużej zmienności międzyosobniczej w procentach tkanki tłuszczowej częściowo przypisywanej wiekowi, płci i pochodzeniu etnicznemu. Przykładowo Azjaci mają większy procent tkanki tłuszczowej niż Europejczycy (dla tego samego BMI). Większe ryzyko kardiometaboliczne wiąże się również z lokalizacją nadmiaru tłuszczu w trzewnej tkance tłuszczowej i magazynach ektopowych (takich jak mięśnie i wątroba), a także w przypadkach zwiększonego stosunku tłuszczu do masy beztłuszczowej. 

Dane te sugerują, że otyłość może być znacznie bardziej powszechna i wymaga pilniejszej uwagi niż sugerują duże badania epidemiologiczne. Poleganie na BMI w celu oceny jej rozpowszechnienia może utrudnić przyszłe interwencje mające na celu zapobieganie i leczenie otyłości.

Oprócz problemów fizycznych osoby zmagające się z otyłością muszą się mierzyć z nieustannym zawstydzaniem i obwinianiem ich o tę chorobę. Wiele osób, w tym niestety niektórzy lekarze i osoby publiczne, nie rozumieją skomplikowanej natury tej przypadłości.

Pierwotnymi przyczynami otyłości jest złożony zestaw czynników, wśród nich dieta, styl życia, uwarunkowania genetyczne, stan zdrowia psychicznego, liczne czynniki socjoekonomiczne i stan środowiska naturalnego. 

Analizując tempo rozwoju otyłości pozostaje odpowiedzieć na pytanie nie czy, ale kiedy wszystkich dotknie otyłość!

Co możemy zrobić? Warto zacząć od zasady: chcesz zmienić świat – zacznij od swojego podwórka. Utrata masy ciała wiąże się ze znacznymi korzyściami zdrowotnymi i ekonomicznymi. 

Skuteczne strategie odchudzania obejmują terapię dietetyczną, aktywność fizyczną i modyfikację stylu życia. Leczenie farmakologiczne jest zarezerwowane dla pacjentów z otyłością lub nadwagą, którzy mają współistniejące czynniki ryzyka lub choroby związane z otyłością.  Programy profilaktyczne dla całej populacji mają większy potencjał powstrzymania epidemii otyłości i są bardziej opłacalne niż programy odchudzania oparte na klinikach i leczeniu bariatrycznym (operacyjnym). Ze względu na rosnące ryzyko zachorowania na otyłość, szczególnie wśród dzieci, zachęcam do rozpowszechniania edukacji na temat czynników ryzyka rozwoju otyłości, prawidłowych zasad żywienia oraz aktywności fizycznej jako działania profilaktycznego oraz leczniczego, a także szeroko pojętego wsparcia psychologicznego dla osób dotkniętych tą chorobą. W mojej ocenie bardzo istotne jest zapewnienie dostępu do usług wykwalifikowanego zespołu medycznego (lekarzy, dietetyków, psychologów, fizjoterapeutów) w podstawowej opiece zdrowotnej, w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. 

Autor: mgr Zuzanna Cybulska, dietetyk kliniczny

Literatura:

1. Chooi YC, Ding C, Magkos F. The epidemiology of obesity. Metabolism. 2019 Mar;92:6-10. doi: 10.1016/j.metabol.2018.09.005. Epub 2018 Sep 22. PMID: 30253139.
2. Ofei F. Obesity – a preventable disease. Ghana Med J. 2005;39(3):98-101.
3. Joyce E, Lala A, Stevens SR, Cooper LB, AbouEzzeddine OF, Groarke JD, Grodin JL, Braunwald E, Anstrom KJ, Redfield MM, Stevenson LW; Heart Failure Apprentice Network. Prevalence, Profile, and Prognosis of Severe Obesity in Contemporary Hospitalized Heart Failure Trial Populations. JACC Heart Fail. 2016 Dec;4(12):923-931. doi: 10.1016/j.jchf.2016.09.013. PMID: 27908391; PMCID: PMC6693578.
4. Fruh SM. Obesity: Risk factors, complications, and strategies for sustainable long-term weight management. J Am Assoc Nurse Pract. 2017;29(S1):S3-S14. doi:10.1002/2327-6924.12510
5. Apovian CM. Obesity: definition, comorbidities, causes, and burden. Am J Manag Care. 2016 Jun;22(7 Suppl):s176-85. PMID: 27356115.
6. Apovian CM. Obesity: definition, comorbidities, causes, and burden. Am J Manag Care. 2016 Jun;22(7 Suppl):s176-85. PMID: 27356115.
7. Fruh SM. Obesity: Risk factors, complications, and strategies for sustainable long-term weight management. J Am Assoc Nurse Pract. 2017;29(S1):S3-S14. doi:10.1002/2327-6924.12510