Stężenie trójglicerydów (TG – triglycerides) jest jednym ze wskaźników gospodarki lipidowej organizmu. Wraz z pozostałymi parametrami, takimi jak: stężenie cholesterolu całkowitego (TC – total cholesterol) i jego frakcji lipoproteinowych o niskiej i wysokiej gęstości (odpowiednio, LDL-C – low density lipoprotein cholesterol oraz HDL-C – high density lipoprotein cholesterol), a także nie-HDL (wskaźnik wyliczany, są to wszystkie frakcje cholesterolu oprócz HDL) stanowi rutynowe oznaczenie w klinicznych badaniach dyslipidemii. Norma stężenia TG w osoczu krwi to <150 mg/dl (1,7 mmol/l) na czczo i <175 mg/dl (2 mmol/l) po jedzeniu. Przekroczenie tej wartości nazywane jest hipertriglicerydemią, która może prowadzić do ostrego zapalenia trzustki, ale jest również czynnikiem zwiększającym ryzyko powstawania miażdżycy i ogólnie pojętych chorób układu krążenia.
TG od strony chemicznej to tłuszcze, czyli estry glicerolu i kwasów tłuszczowych. W organizmie pełnią rolę składnika energetycznego, który jest zużywany na bieżący wydatek energetyczny lub magazynowany w postaci tkanki tłuszczowej. Mogą być one produkowane w wątrobie z kwasów tłuszczowych i węglowodanów lub dostarczane wraz z pożywieniem. Należy pamiętać, że obecność TG jest konieczna do prawidłowego funkcjonowania organizmu i dopiero ich nadmiar jest zjawiskiem szkodliwym.
Stanowiska licznych towarzystw naukowych, w tym Europejskiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą oraz Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego mówią jasno – zmiana stylu życia i odpowiednio dobrane strategie żywieniowe są nieodłącznym elementem w przeciwdziałaniu i terapii dyslipidemii. O ile zmiana stylu życia odnosi się głównie do zaprzestania palenia tytoniu i wprowadzenia aktywności fizycznej, to zmiany w codziennym jadłospisie zasługują na szersze omówienie. Należy również pamiętać, że u osób cierpiących na hipertriglicerydemię wprowadzone modyfikacje diety powinny mieć charakter trwały, a nie być jedynie chwilową interwencją.
Jak więc możemy obniżyć dietą poziom trójglicerydów? Sposobów jest kilka, warto wykorzystać wszystkie metody:
Redukcja masy ciała
Tutaj rekomendacje są jednoznaczne – większość osób z przekroczoną normą TG to osoby z nadwagą i otyłością. Bardzo często hipertriglicerydemia jest związana z insulinoopornością tkanek naszego organizmu. Skuteczna redukcja masy ciała pozwala na zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę, a co za tym idzie obniżenie poziomu TG w osoczu. Najważniejsze zalecenia w tym przypadku to: wprowadzenie dobrze zbilansowanej diety redukcyjnej, rezygnacja z produktów wysokoprzetworzonych, wysokoenergetycznych przekąsek, potraw typu fast-food, ale również odpowiednia podaż płynów (ok. 30 ml/kg masy ciała) i – w miarę możliwości – wprowadzenie aktywności fizycznej. Najczęściej rekomendowanymi modelami żywienia są tutaj dieta śródziemnomorska i diety roślinne.
Wybór odpowiednich źródeł węglowodanów
Badania naukowe potwierdzają związek wysokiego stężenia TG oraz wysokiego stosunku TG do HDL-C z występującą insulinoopornością. Wobec tego osoby zmagające się z problemem hipertriglicerydemii powinny większą uwagę zwrócić na jakość spożywanych węglowodanów. Zaleca się tutaj produkty o niskim indeksie i ładunku glikemicznym (m.in. pełnoziarniste kasze, zielone warzywa, owoce jagodowe). Niepożądane są z kolei produkty zawierające w dużej ilości cukry proste (słodycze, przekąski), w tym fruktozę (miód, soki owocowe). Dodatkowo powinno się wybierać produkty bogate w błonnik, tj. kaszę gryczaną, jęczmienną, pełnoziarniste pieczywo oraz warzywa i owoce.
Wybór odpowiednich źródeł tłuszczu
Ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych na korzyść jedno- i wielonienasyconych jest podstawą dietoterapii hipertriglicerydemii. Należy zrezygnować z tłustych mięs, pełnotłustych produktów mlecznych oraz olejów pochodzenia tropikalnego (m.in. kokosowy, palmowy), które są bogatym źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych. Zalecane są z kolei kwasy tłuszczowe nienasycone, w tym NNKT, omega-3. Ich źródłem są ryby morskie (np. łosoś, pstrąg, halibut, szprot, makrela, tuńczyk), algi, ale również produkty roślinne (m.in. siemię lniane, orzechy włoskie, chia, zarodki pszenne oraz oleje z nich pozyskane). Jak wykazały badania, spożycie kwasów omega-3 może skutkować w perspektywie czasu zmniejszeniem stężenia TG w osoczu nawet o blisko połowę!
Rezygnacja z alkoholu
Pomimo nielicznych raportów stwierdzających korzystny wpływ spożywania NIEWIELKICH ilości czerwonego wina na profil lipidowy, obecne wytyczne zalecają całkowitą abstynencję. Alkohol w przypadku osób z przekroczoną normą TG zwiększa ryzyko wystąpienia ostrego zapalenia trzustki, ale również przyczynia się do nadmiernego stłuszczenia wątroby oraz upośledzonym trawieniem tłuszczów.
Odpowiednia zmiana nawyków żywieniowych może w znaczącym stopniu przyczynić się do obniżenia stężenia TG w osoczu. Przy jednoczesnym wprowadzeniu aktywności fizycznej i rezygnacji z używek często zmiany takie prowadzą do normalizacji stężenia TG. Warto jednak pamiętać, alby nieprawidłowości w lipidogramie zawsze konsultować z lekarzem.
Autor: mgr Zuzanna Cybulska, dietetyk kliniczny
Literatura:
1. Interna Szczeklika 2018. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2018, s. 25-27.
2. Visseren, Frank LJ, et al. “2021 ESC Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice: Developed by the Task Force for cardiovascular disease prevention in clinical practice with representatives of the European Society of Cardiology and 12 medical societies With the special contribution of the European Association of Preventive Cardiology (EAPC).” European heart journal 42.34 (2021): 3227-3337.
3. Mach, F., Baigent, C., Catapano, A. L., Koskinas, K. C., Casula, M., Badimon, L., … & Touyz, R. M. (2020). Erratum to “2019 ESC/EAS guidelines for the management of dyslipidemias: Lipid modification to reduce cardiovascular risk”[Atherosclerosis 290 (2019) 140–205]. Atherosclerosis, 292, 160-162.
4. Olszanecka-Glinianowicz, M. (2021). Obesitologia kliniczna.
5. Mensink, R. P., Zock, P. L., Kester, A. D., & Katan, M. B. (2003). Effects of dietary fatty acids and carbohydrates on the ratio of serum total to HDL cholesterol and on serum lipids and apolipoproteins: a meta-analysis of 60 controlled trials. The American journal of clinical nutrition, 77(5), 1146-1155.
6. Jarosz, M., Rychlik, E., Stoś, K., & Charzewska, J. (2020). Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie (pp. 68-437). Warsaw, Poland: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny.
7. Piccirillo, F., Miano, N., Goffredo, C., Nusca, A., Mangiacapra, F., Khazrai, Y. M., … & Grigioni, F. (2022). Impact of Mediterranean diet on metabolic and inflammatory status of patients with polyvascular atherosclerotic disease. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases, 32(1), 117-124.
8. Czapla, M., & Jankowski, P. (2022). Żywienie w chorobach serca. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.