Niedoczynność tarczycy to zespół objawów klinicznych spowodowanych niedoborem tyroksyny. Choroba ta jest wymieniana jako najważniejsza endokrynna przyczyna otyłości wśród dzieci i dorosłych. Bardzo często pierwszym, zauważalnym sygnałem niedoczynności tarczycy jest przyrost masy ciała, związany z nadmiernym gromadzeniem się tkanki tłuszczowej oraz wody w glikozaminoglikanach tkanki łącznej, co powoduje obrzęki podskórne.

Co jest przy Hashimoto?

W chorobie Hashimoto z niedoczynnością tarczycy występują nie tylko objawy związane z niedoborem hormonu, ale również dolegliwości ze strony układu nerwowego tj. przewlekłe zmęczenie, zaburzenia koncentracji, osłabienie siły mięśniowej, gorsza adaptacja do zmian temperatur, większa predyspozycja do depresji oraz stanów lękowych.

Dominującym problemem jest utrzymanie należnej masy ciała ze względu na obniżoną spoczynkową przemianę materii. Dodatkowo otyłość może przyspieszyć rozwój zapalenia tarczycy. Nawet proste zmiany stylu życia, charakteryzujące się zwiększoną aktywnością fizyczną i poprawą składu ciała nawet bez towarzyszących zmian BMI, prowadzą do poprawy pracy tarczycy.

Modyfikacja składu ciała ze zmniejszeniem ilości tłuszczu zmniejsza stan zapalny, wydzielanie cytokin prozapalnych, a w konsekwencji poprawia pracę tarczycy. Z uwagi na wyżej wymienione czynniki uzasadnione jest wprowadzanie zmian w sposobie żywienia. 

Głównym założeniem zasad żywienia w chorobie Hashimoto i niedoczynności tarczycy jest dostarczenie odpowiedniej ilości pełnowartościowego białka (chude mięso, ryby, jaja), wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (oleje roślinne, orzechy, ryby), węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym oraz pokrycie zapotrzebowania na: jod, żelazo, selen, cynk oraz witaminę D, witaminę B12 i witaminy antyoksydacyjne (witaminy A, E i C). Odpowiednio zbilansowana dieta wspomaga leczenie. Osobom chorującym na niedoczynność tarczycy zaleca się przyjmowanie 3–5 posiłków dziennie. Ostatni posiłek powinien zostać spożyty 2–3 godziny przed snem.

Regularne dostarczanie pożywienia zapobiega zwolnieniu tempa przemiany materii.  Podaż energii powinna być dostosowana indywidualnie do każdego pacjenta z uwzględnieniem jego płci, wieku, stanu fizjologicznego, chorób współistniejących czy aktywności fizycznej. Warto zaznaczyć, że zbyt duże restrykcje kaloryczne mogą spowodować wzrost stężenia TSH oraz zmniejszyć tempo metabolizmu. Ograniczenie wartości energetycznej posiłków odgrywa rolę w metabolizmie tarczycy, co prawdopodobnie jest efektem wzmożonej produkcji kortyzolu. Zmniejszenie podaży kalorii ma wpływ na aktywność dejodynazy w  wątrobie, co prowadzi do zmniejszenia stężenia trójjodotyroniny w surowicy krwi.

Podaż białka u osób cierpiących na chorobę Hashimoto powinna być większa niż u zdrowych ludzi. Najlepiej, aby jego źródłem były produkty pochodzenia zwierzęcego, zawierające pełnowartościowe białko. Służy ono do produkcji hormonów tarczycy, a ponadto przyspiesza metabolizm, co korzystnie wpływa na gospodarkę energetyczną osób cierpiących na niedoczynność tarczycy.

Nie można zapominać o rybach, które poza łatwo przyswajalnym białkiem zawierają jod i kwasy tłuszczowe n-3 (ryby morskie). Dobrym źródłem białka są też nasiona roślin strączkowych, które podobnie jak mięso obfitują w witaminy z grupy B oraz żelazo, a ponadto zawierają węglowodany złożone. 

Węglowodany powinny być dostarczane w  postaci produktów zbożowych z pełnego przemiału. Mają one bowiem niższy indeks glikemiczny, więcej składników mineralnych, witamin i  błonnika niż ich oczyszczone odpowiedniki. Niski indeks glikemiczny produktów spożywczych jest istotny dla chorujących na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy i  niedoczynność tarczycy, ponieważ osoby te często zmagają się z  zaburzeniami gospodarki węglowodanowej.

Błonnik pokarmowy może zapobiegać zaparciom będącym objawem hipotyreozy. Oprócz tego wiąże on związki toksyczne w jelitach, zapobiegając ich wchłonięciu, a  także zwiększa uczucie sytości, ponadto powoduje zmniejszenie stężenia glukozy i cholesterolu w surowicy krwi. U osób cierpiących na chorobę Hashimoto ryzyko rozwoju cukrzycy jest większe niż w  populacji osób bez chorób tarczycy.

Zalecane jest spożywanie produktów roślinnych zawierających tłuszcze ( oliwa z oliwek, awokado, orzechów, pestek i nasion) oraz ryb, które są źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych. Warto również wspomnieć, że oleje roślinne są bogate w witaminę E. U osób z chorobą Hashimoto podaż tłuszczu wysokiej jakości i ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych jest niezwykle istotna, aby zapobiec chorobom krążenia. Zauważono bowiem, że chorzy na zapalenie tarczycy typu Hashimoto mają wyższe stężenie cholesterolu całkowitego we krwi, trójglicerydów oraz frakcji cholesterolu LDL niż osoby zdrowe. Odznaczają się oni również wyższym ciśnieniem tętniczym, stężeniem homocysteiny oraz białka C-reaktywnego. 

Szczególną rolę w chorobach tarczycy przypisuje się kwasom tłuszczowym n-3, które wykazują właściwości przeciwzapalne oraz pobudzają przekształcanie trójjodotyroniny w tyroksynę. Kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 hamują nadmierną odpowiedź układu immunologicznego. Zauważono również, że mają wpływ na zapobieganie cukrzycy typu 2. W  wyniku zbyt dużej ilości kwasów tłuszczowych n-6 w stosunku do kwasów tłuszczowych n-3 w fosfolipidach błon komórkowych komórek mięśniowych zmniejsza się ich wrażliwość na insulinę.

Kwasy n-3 hamują również lipogenezę, co może być przydatne w przypadku osób z niedoczynnością tarczycy i współistniejącą otyłością. Przyczyniają ponadto się do zmniejszenia stężenia trójglicerydów w surowicy krwi, a także działają przeciwzakrzepowo i  przeciwmiażdżycowo. Trzeba jednak pamiętać, że suplementacja kwasów tłuszczowych n-3 może nie przynieść spodziewanych korzyści terapeutycznych, jeśli dieta pacjenta będzie odznaczała się dużym spożyciem cukrów. Korzystne jest z kolei łączenie suplementów zawierających kwasy tłuszczowe n-3 z produktami zawierającymi białko. 

Większość zaleceń dietetycznych dla osób z niedoczynnością tarczycy oraz chorobą Hashimoto pokrywa się z zaleceniami dla populacji ogólnej. Dodatkowo osoby chorujące odniosą szczególne korzyści ze poprawy składu ciała. Osoby chorujące na niedoczynność tarczycy powinny szczególnie zwrócić uwagę na podaż z dietą selenu, cynku, jodu, witaminy D, a ewentualne niedobory uzupełnić suplementacją.

Niezwykle istotne jest kontrolowanie stężenia hormonów tarczycy, a osoby przyjmujące lewotyroksynę powinny zwrócić uwagę na składniki powodujące ograniczenie wchłaniania substytutu hormonu tarczycowego.

Z uwagi na większą częstotliwość występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej, hipercholesterolemii, depresji,  nietolerancji laktozy czy celiakii osoby z niedoczynnością tarczycy powinny skupić się na regularnych badaniach kontrolnych, konsultacjach lekarskich i indywidualnie dopasowanej diecie pod kątem współistniejących chorób. 

Autor: mgr Zuzanna Cybulska, dietetyk kliniczny