Stres jest reakcją organizmu, w odpowiedzi na czynniki pochodzące ze świata zewnętrznego, które wymagają od nas szybkiej adaptacji, czyli dopasowania się do zmiennego, wymagającego środowiska i aktualnych warunków. Innymi słowy stres ma funkcje mobilizujące do podjęcia działania, które ma na celu doprowadzenie do równowagi (np. powrót do sytuacji bezpiecznej). 

Jak stres wpływa na serce?

W ramach obrony, organizm wytwarza cały zestaw reakcji, także chemicznych, które przygotowują nas do natychmiastowej reakcji, np. wzrost ciśnienia krwi, przyspieszone oddychanie czy napięcie mięśni.

W przypadku przewlekłego stresu, doświadczenie stresorów występuje z taką częstotliwością i nasileniem, że autonomiczny układ nerwowy nie ma wystarczających szans na regularną aktywację reakcji relaksacyjnej. Oznacza to, że organizm pozostaje w ciągłym stanie fizjologicznego pobudzenia. Przewlekły stres właściwie wpływa na każdy układ w ciele – pośrednio lub bezpośrednio.

Organizm człowieka przygotowany jest na przetworzenie tak silnej stresowej w niezbyt dużej częstotliwości. Potencjalne powikłania związane z przeżywaniem przewlekłego stresu dotyczą wystąpienia nadciśnienia tętniczego, chorób serca, a także cukrzycy i wielu innych. Dzisiaj skupimy się na wpływie stresu na układ krwionośny. 

W marcu 2022 amerykańskie czasopismo naukowe „The American Journal of Medicine” opublikowało krytyczny przegląd badań potwierdzających związek między stresem a ryzykiem sercowo-naczyniowym, a także potencjalne mechanizmy, za pomocą których stres psychiczny może przyczyniać się do chorób serca i przyspieszać niedokrwienie i zawał mięśnia sercowego.

Autorzy rozróżniają nagłe, ostre doświadczenie stresu oraz stres przewlekły. W przypadku tego pierwszego – czyli nagłej, silnej reakcji stresowej sprawdzano, czy bardzo trudnym doświadczeniom takim jak ataki terrorystyczne, działania wojenne bądź klęski żywiołowe towarzyszy wzrost ilości pacjentów doświadczających zaburzeń pracy serca lub śmierci z tego powodu.

Okazało się, że tak! Takie „naturalne” i „sztuczne” eksperymenty wydają się sugerować, że silne ostre stresory mogą rzeczywiście przyspieszyć niedokrwienie serca, zawał lub arytmię. Dotychczas przeprowadzone badania dotyczyły znacznego (kilkukrotnego!) wzrostu liczby pacjentów z ostrym zawałem mięśnia sercowego i nagłym zgonem po pierwszych atakach rakietowych Iraku podczas wojny w Zatoce Perskiej. Obserwacje przeprowadzono w Izraelskim Centrum Medycznym.

Kolejnym przykładem były badania przeprowadzone po atakach na World Trade Center. Okazało się, że pośród uczestników badania (mieszkańców Nowego Jorku) istotnie statystycznie wzrosło wykrycie incydentów tachyarytmii skutkujących defibrylacją i innych incydentów kardiologicznych ( wykrycie zwiększyło się ponad dwukrotnie). 

Inne badania wykazały, że nie tylko silne wstrząsy, takie jak wojna, ataki zbrojne czy klęski żywiołowe wywołują wzrost incydentów kardiologicznych. Okazuje się, że odczuwanie silnego stresu w pracy (długotrwale lub jedno, ostre zdarzenie), zawody sportowe (w tym przypadku badano Mistrzostwa Świata FIFA 2006), w ogóle silne zdenerwowanie w odpowiedzi na trudną sytuację, np. konfrontację skutkującą silnym gniewem, tarapaty finansowe lub śmierć kogoś bliskiego wiążą się z częstszym występowaniem incydentów sercowo – naczyniowych.  

Ogólnoświatowe badanie INTERHEART, w którym wzięło udział około 25 000 uczestników, wykazało, że doświadczanie stresu w pracy było związane ze zwiększonym ryzykiem zawału mięśnia sercowego. 

W kolejnym badaniu populacyjnym „PURE”, w którym wzięło udział ponad 100 000 uczestników badacze oceniali poziom stresu na początku badania. Po okresie obserwacji, który wynosił średnio niewiele ponad 10 lat, stwierdzono, że osoby doświadczające długoterminowo stresu w porównaniu z resztą uczestników badania, były związane ze znacznie zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych (po uwzględnieniu tradycyjnych kardiologicznych czynników ryzyka). 

Obszerny przegląd, w którym przeanalizowano zarówno pojedyncze badania, jak i liczne metaanalizy, wykazał, że stres w pracy zwiększa ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu o 10–40%.

Kluczową częścią układu limbicznego odpowiedzialnego za nadawanie znaczenia stresowi jest ciało migdałowate (to właśnie tu, w ciele migdałowatym powstaje lęk, a aktywacja tej części mózgu powoduje szereg zaburzeń poznawczych). Seria badań pokazała, że odczuwanie stresu w odpowiedzi na ważne dla nas zdarzenia, koreluje ze zwiększoną aktywnością ciała migdałowatego. Te przeprowadzone za pomocą tomografii komputerowej badania, wykazały także zwiększoną aktywacją szpiku kostnego i zapalenie tętnic. W trakcie obserwacji, zauważono, że aktywacja ciała migdałowatego wiązała się ze zwiększonym ryzykiem incydentów sercowo-naczyniowych. 

Jak radzić sobie z nadmiernym stresem?

Jednym z najskuteczniejszych sposobów radzenia sobie z nadmiernym stresem i lękiem jest rozpoczęcie psychoterapii. Podejścia takie jak terapia poznawczo-behawioralna mogą pomóc w nauce rozpoznawania negatywnych wzorców myślowych, które przyczyniają się do odczuwania chronicznego stresu. Kolejnym skutecznym sposobem radzenia sobie ze stresem jest konsekwentne stosowaniem technik uważności.  W sytuacji, gdy silnemu stresowi towarzyszy także depresja lub zaburzenia lękowe, warto włączyć leczenie farmakologiczne. Innym aspektem wpływającym na dobrostan jest prawidłowe odżywianie i aktywność fizyczna. 

Innymi sposobami na radzenie sobie ze stresorami dnia codziennego to włączenie technik, które można swobodnie stosować w domu, w zależności od własnych preferencji: 

• Progresywne rozluźnienie mięśni w treningu Schulza lub treningu Jacobsoba, 
• Głębokie oddychanie
• Spacer i pozostawanie w kontakcie z naturą
• Aromaterapia 
• Ćwiczenia i aktywność fizyczna
• Aktywność związana z kreatywnością, tworzeniem
• Ocena własnych priorytetów i postępowanie w zgodzie z własnym systemem wartości
• Ćwiczenie wdzięczności

Spośród powyższych wybierz te, które są najlepsze dla Ciebie – dostępne krótkoterminowo, takie, które można wykonać w dowolnym miejscu, są darmowe i co najważniejsze – przynoszą natychmiastową ulgę. Ostatnim, słusznym i skutecznym działaniem jest eliminacja stresorów. 

Autor: mgr Anna Walter, Psycholog

Bibliografia:

Levine, G. N. (2022). Psychological Stress and Heart Disease: Fact or Folklore?. The American journal of medicine, 135(6), 688-696.