Emocje mają wiele ważnych funkcji. Zacznijmy jednak od ich zdefiniowania – emocja to jest krótkotrwały stan psychiczny uruchamiający gotowość do działania, któremu towarzyszą zmiany ekspresji, zachowania i odczuć w ciele (Frijda).

Emocje a nastrój

Emocja różni się od nastroju głównie czasem trwania. Nastrój jest bowiem dłuższym stanem psychicznym, w którym emocje mają mniejsze nasilenie. Na przykład: w sytuacji, gdy biegnie w naszym kierunku groźny, szczekający pies – pojawia się silny strach, który opada po ustaniu zagrożenia. Wtedy mówimy o emocji.

Nastrój jest stanem, w którym nie występuje tak silne odczucie, ale jednocześnie nie jest tak krótkotrwałe jak wspominany strach. Nastrojem nazwiemy przedłużający się umiarkowany smutek, lęk etc. Nastrój w przeciwieństwie do emocji nie jest reakcją na jeden, konkretny obiekt czy zdarzenie.  

Jakie są podstawowe emocje?

Psycholog Paul Ekman zidentyfikował w latach ’70 sześć podstawowych emocji. Jego badania pokazały, że emocje te są powszechne we wszystkich kulturach ludzkich.

Emocje, które zidentyfikował, to szczęście, smutek, wstręt, strach, zaskoczenie i gniew.

Później rozszerzył swoją listę podstawowych emocji o takie emocje jak duma, wstyd, zakłopotanie i podekscytowanie. Jak dowiódł później psycholog Robert Plutchik emocje mogą się łączyć tworząc uczucia, na przykład mieszając podstawowe emocje: radość i zaufanie otrzymamy miłość.  

Skoro już wiemy czym są emocje, przejdźmy do analizy ich funkcji.

Po co właściwie mamy emocje?  

Funkcja informacyjna – emocje mówią nam co jest dla nas ważne. Są ogromnym i ważnym źródłem informacji. Emocje bowiem są najczęściej wynikiem oceny określonego zdarzenia.

Ocena ta może być zarówno świadoma jak i częściowo nieuświadamiana. Odczuwana emocja będzie zinterpretowana i odczytywana jako pozytywna, w sytuacji, w której oceniane zdarzenie jest zgodne z celami i interesami jednostki, a negatywna w sytuacji, w której osobie nie będzie po drodze z tą sytuacją – będzie stanowiła rodzaj przeszkody na drodze do celów i interesów.

Emocje będą też informacją o tym czego chcemy, a czego nie chcemy, np. w sytuacjach towarzyskich odczuwane emocje będą drogowskazem, czy daną relację chcemy rozwijać, czy pozostać w bezpiecznym dystansie. Podobnie w pracy – określone czynności powodują więcej pozytywnych emocji – to ważna informacja dla każdego z nas o tym co sprawia nam przyjemność.

Określenia „pozytywny” i „negatywny” używam tutaj celowo, jednak psychologowie nie rozróżniają emocji w taki sposób. Wszystkie emocje są w porządku, pod warunkiem, że pełnią swoje funkcje w sposób adaptacyjny.  

Funkcja działania – emocje prowadzą do działania. Innymi słowy – motywują do wykonywania różnych działań. Wróćmy do sytuacji z opisanym wcześniej groźnym psem. Pojawiający się silny lęk mówi nam „czas uciekać!”. To oczywiście ekstremalny przykład.

W codziennym życiu emocje będą prowadziły do podjęcia różnych działań – na przykład tych związanych z pogłębianiem danej znajomości, poszukiwaniem pracy odpowiadającej naszym preferencjom, poszukiwaniem tych bodźców, które wzbudzają pożądane emocje, np. w sytuacji wyboru hobby. Decydujemy i podejmujemy działania w oparciu o odczuwane emocje. 

Funkcja komunikacyjna – emocje wyrażane są także behawioralnie: reakcje fizjologiczne (rumieńce, bladość, tzw. „gęsia skórka”, łzy i wiele innych), gestykulacja, mimika czy poprzez sposób poruszania się. Wszystko to jest ważną informacją – o stanie w jakim jest nasz rozmówca, są również reakcją na to co my w danej chwili mówimy.

Słowem – emocje pomagają nam sprawnie komunikować się. Nie tylko o jasne komunikowanie się w odpowiedzi na pytanie „jak się czujesz?” mówi coś o stanie emocjonalnym. Pandemia i konieczność zdalnej komunikacji sprawiła, że przez brak odczytywania tych reakcji oddaliliśmy się od innych ludzi, a komunikacja nabrała charakteru werbalnego.

Każdy kto choć przez chwilę spotykał się ze współpracownikami online zastanawiał się – jakie to właściwie wzbudza reakcje w rozmówcach? To wynik braku pełnej informacji pochodzącej z komunikacji pozawerbalnej.  

Emocje mają szereg innych, równie ważnych funkcji – pozwalają nam na przykład empatyzować z innymi ludźmi. Emocje definiują nas także jako ludzi – mówią jacy jesteśmy, tworząc naszą indywidualność.  

Mit na temat emocji

Popularnym mitem dotyczącym emocji jest konieczność… ich powstrzymywania. Oczywiście – są sytuacje, w których okazywanie emocji nie jest wskazane, jednak w wielu sytuacjach wręcz je wypieramy. To ważna, ale i trudna umiejętność pozostawania w stałym kontakcie ze swoimi emocjami. Gwarantuje ona jednak życie w zgodzie ze sobą.  

Autor: mgr Anna Walter, Psycholog